Chuyên gia tài chính: "Sự hòa hợp quá lâu của anh Vũ - chị Thảo là nguyên nhân chính khiến Trung Nguyên hôm nay bị xẻ thịt"

Trong lúc tòa xử ly dị của cặp vợ chồng Đặng Lê Nguyên Vũ – Lê Hoàng Diệp Thảo của cà phê Trung Nguyên tại Việt Nam, thì ở Mỹ, cặp vợ chồng giàu nhất thế giới Jeff Bezos – MacKenzie Bezos, ông bà chủ của công ty Amazon, cũng tuyên bố ly dị. 

Tuy giá trị tài sản của cặp Amazon cao hơn rất nhiều lần so với cặp Trung Nguyên, nhưng xét trên đánh giá của truyền thông các nước, có vẻ như việc chia tài sản của họ không quá khó khăn như cặp vợ chồng cà phê Trung Nguyên.

Chúng tôi đã gặp ông Lâm Minh Chánh, chuyên gia tài chính, Giám đốc trường kinh doanh BizUni, đồng sáng lập cộng đồng Quản trị và Khởi nghiệp để phỏng vấn về ông về những vấn đề liên quan đến tài chính và quản trị của 2 cuộc li dị đình đám này.

Vụ xét xử ly hôn giữa hai vợ chồng nhà sáng lập Trung Nguyên ngày càng trở nên nóng hơn, đặc biệt là trong vấn đề phân chia tài sản. Theo ông, vì sao vấn đề về tài sản ở Trung Nguyên lại khó giải quyết như vậy?

Theo tôi, vấn đề tài sản ở Trung Nguyên thực chất gói gọn trong tỷ lệ cổ phần của mỗi cá nhân trong các doanh nghiệp thuộc tập đoàn Trung Nguyên. Sẽ rất khó khăn và còn khá lâu để tòa án và các bên có thể đạt được một thỏa thuận ở mức hợp lý.

Có 3 nhóm nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này, đó là: 1) luật phân chia tài sản khi ly dị, 2) loại hình tài sản là công ty cổ phần chưa niêm yết, 3) giá trị tài sản chưa được tòa định giá "hợp lý".

Luật phân chia tài sản có thể hiểu như thế nào trong trường hợp của ông Vũ - bà Thảo, thưa ông?

Trước khi phân định về Trung Nguyên, chúng ta hãy cũng nhớ lại về scandal xảy ra trước đó chỉ vài tuần nhé. Đó là vụ chia tay của tỷ phú giàu nhất thế giới, Jeff Bezos - ông chủ Amazon. Rõ ràng, ở trường hợp của Bezos, lẽ ra mức độ phức tạp sẽ còn hơn hẳn vụ Trung Nguyên, vì vị này đang có cực kỳ nhiều tiền.

Tuy nhiên, theo CNBC, Bang Washington nơi Amazon đặt trụ sở và Bezos cư trú, là một tiểu bang áp dụng luật chế độ tài sản chung "community property" . Điều đó có nghĩa là tất cả tài sản và các khoản nợ tích lũy trong thời kỳ hôn nhân được chia đều cho cả hai, trừ khi có một thỏa thuận tiền hôn nhân.

Việc chia % số tài sản kếch xù, lên đến hơn 120 tỷ USD của cặp Amazon vì thế chắc sẽ không quá khó khăn. Của chồng công vợ, cứ thế mà chia đôi theo luật và có tham khảo cả thỏa thuận trước khi kết hôn.

Quay lại với trường hợp của Trung Nguyên, về cơ bản, Luật Hôn nhân và gia đình ở Việt Nam cũng xác định là chia đều tài sản và nợ nần cho hai bên, trừ khi họ có ký thỏa thuận thuận chia tài sản. Nếu theo điều luật này thì phần đóng góp của ông Vũ và bà Thảo vào bất cứ công ty con nào thuộc tài sản chung đều là 50-50%. Tất cả tài sản và nợ nần sẽ được chia đôi như cặp Jeff Bezos – MacKenzie của Amazon.

Tuy vậy, điều 2b, 2c của điều 59 Luật Hôn nhân và gia đình của Việt Nam lại có thêm quy định như sau: 2b) Công sức đóng góp của vợ, chồng vào việc tạo lập, duy trì và phát triển khối tài sản chung. Lao động của vợ, chồng trong gia đình được coi như lao động có thu nhập; 2c) Bảo vệ lợi ích chính đáng của mỗi bên trong sản xuất, kinh doanh và nghề nghiệp để các bên có điều kiện tiếp tục lao động tạo thu nhập.

Dựa vào hai điều này, tòa sẽ xác định xác định công sức đóng góp cho doanh nghiệp Trung Nguyên của ông Vũ và bà Thảo để phân chia số cổ phần cho từng người tại các doanh nghiệp. Trong khi đó, việc xác định công sức đóng góp này để quy ra % là rất rất khó.

Vì việc này khó như thế, họ không chỉ "đấu" nhau ở tòa mà họ còn giành nhau sự ủng hộ về lý và cả về tình của cả cộng đồng thông qua những bài viết, clip ngày càng dày đặc.

Điều 59 của luật hôn nhân gia đình đã trao cho Thẩm phán của tòa li dị này một quyền lực quá lớn và một nhiệm vụ quá khó khăn, đó là đưa ra một phán quyết có tính xác đáng, hợp lý và làm cho cả hai bên, vốn đang đối nhau chan chát, để khiến họ cùng hài lòng.

Nếu xét về loại hình tài sản thì Trung Nguyên và Amazon sẽ chia như thế nào?

Amazon là công ty cổ phần đại chúng, đang niêm yết trên sàn chứng khoán với tính thanh khoản khá tốt. Nếu không có điều khoản đặc biệt trong thỏa thuận tiền hôn nhân, ông Jeff Bezos và bà MacKenzie Bezos mỗi người sẽ sỡ hữu khoảng 8% của công ty, với giá trị gần 70 tỷ USD.

Ông Jeff Bezos hẳn là sẽ giữ cổ phần để tiếp tục quản lý Amazon - giấc mơ đời người của ông. Bà MacKenzie Bezos thì thể bán hết hay một phần cổ phần để lấy tiền, hoặc giữ cổ phần để tranh giành quyền lãnh đạo Amazon với Jeff Bezos.

Điều khá đặc biệt tại Amazon là Jeff Bezos chỉ sở hữu cổ phiếu phổ thông, có quyền bầu cử bình thường. Thông thường, các cổ đông sáng lập các công ty công nghệ lớn khác như Google, Facebook, Snap sở hữu cổ phiếu với quyền lực bầu cử đặc biệt để đản bảo vị thế lãnh đạo, định hướng công ty …. Riêng Jeff Boss duy trì quyền lãnh đạo tại Amazon không phải bằng cổ phần mà ông ta sở hữu mà bằng sự tín nhiệm của các cổ đông lớn.

Sau khi tin ly dị được tuyên bố, vị thế, uy tín của Jeff Boss đối với các cổ đông lớn vẫn còn rất cao. Vì thế, hầu hết những chuyên gia phân tích dự đoán rằng bà MacKenzie Bezos sẽ không chọn phương án giành quyền với Jeff Bezos.

Trong khi đó tình hình của cà phê Trung Nguyên lại khác hẳn. Tập đoàn cà phê Trung Nguyên gồm những công ty cổ phần chưa đại chúng, với ông Vũ và bà Thảo là hai cổ đông lớn nhất. Hiện nay, vì gần như không thể cùng làm việc với nhau, và cũng không còn tin nhau nên họ khó có thể cùng là hai cổ đông chính, đồng sỡ hữu các doanh nghiệp cà phê Trung Nguyên.

Chính vì thế mà có phương án một bên nhận cổ phần, một bên nhận tiền. Nhưng ai sẽ là người nhận cổ phần, ai sẽ nhận tiền. Đây là một phán xét khó khăn cho tòa.

Nếu quan sát phát biểu của họ, chúng ta sẽ thấy rằng cả hai đều muốn giành quyền quản trị, lãnh đạo doanh nghiệp. Đã có những thắc mắc về vấn đề này: tại sao cả hai đều nhất định giành quyền sở hữu doanh nghiệp cà phê Trung Nguyên?

Theo tôi thì có những lý do sau: 1) cả hai đều tâm huyết tiếp tục xây dựng Cà phê Trung Nguyên theo cách của mình, 2) cả hai đều muốn chứng minh với cộng đồng tôi mới là người đúng trong cuộc tranh cãi này, 3) cả hai, và giới am hiểu tài chính, đều biết rằng giá trị của doanh nghiệp Trung Nguyên đang được định giá khá thấp so với giá trị thật. Vì thế bên nào nắm quyền quản trị công ty sẽ lợi hơn rất nhiều so với bên nhận tiền mặt.

Vì sao ông nghĩ rằng giá trị của Trung Nguyên đang bị định giá thấp hơn thực tế?

Trước hết tôi muốn nói rằng việc định giá doanh nghiệp - ước tính giá trị hiện tại của dòng tiền trong tương lai của doanh nghiệp – chưa bao giờ là việc chính xác. Có quá nhiều thông số khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến việc dự đoán dòng tiền tương lai: thị trường, ngành, lãnh đạo, chiến lược, thực thi… Vì thế các con số do các đơn vị tư vấn đệ trình cho toà đều có thể không chính xác.

Theo tôi, chỉ có những cách sau thì mới tìm ra được giá trị hợp lý của doanh nghiệp cà phê Trung Nguyên. Thứ nhất là cho doanh nghiệp lên sàn. Thứ hai là cả hai và các cổ đông còn lại bán doanh nghệp cho nhà đầu tư thật sự xuống tiền mua với giá cao nhất.

Thứ ba là sau khi chia % sở hữu xong, tòa cho hai bên, ông Vũ và bà Thảo có thể tự định giá doanh nghiệp, thậm chí đấu giá với nhau. Bên nào đưa ra mức định giá cao hơn sẽ được giữ cổ phần. Bên kia được nhận tiền tương đương với giá trị cổ phần.

Trở lại việc tòa định giá các doanh nghiệp cà phên Trung Nguyên, con số theo tôi là chưa hợp lý. Có vẻ như tòa đang định giá theo kiểu "truyền thống", tức là xác định giá của từng tài sản trong doanh nghiệp. Phương pháp này, còn gọi nôm na là phương pháp "xẻ thịt", chỉ có thể áp dụng với doanh nghiệp mới lập ra chưa kinh doanh, hoặc doanh nghiệp đang lỗ.

Đối với các doanh nghiệp đang hoạt động, đang có lời, hoặc tương lai sẽ có lời, người ta không định giá theo kiểu bán từng tài sản như thế, mà người ta định giá bằng cách tính giá trị hiện tại của các dòng tiền lợi nhuận trong tương lai, hoặc đơn giản hơn bằng cách phương pháp so sánh P/E, P/S, P/B.

Theo số liệu do các báo cung cấp, và nhẩm tính sơ bộ của tôi, thì giá trị của cà phê Trung Nguyên lớn hơn con số 5.654 tỷ đồng do toà xác định.

Lấy ví dụ một cách đơn giản, lợi nhuận do Trung Nguyên trong các năm qua được công bố là 1.294 tỷ đồng (2014), 808 tỷ (2015), 768 tỷ (2016), 681 tỷ (2017). Nếu hai bên không còn tranh chấp về quản lý, doanh nghiệp kinh doanh ổn định trở lại thì việc đạt 1.000 tỷ lợi nhuận 800 tỷ là việc không khó.

Giả sử, P/E của Trung Nguyên được định mức 10 - 20 thì giá trị công ty sẽ là 8.000 tỷ - 16.000 tỷ đồng. Cộng thêm với giá trị các tài sản đầu tư, những tài sản không góp phần sản xuất kinh doanh, thì giá trị của doanh nghiệp cà phê Trung Nguyên còn cao hơn nhiều.

Nếu làm một phép so sánh với các công ty khác cùng ngành, hoặc ngành tương tự đang trên sàn chứng khoán, hoặc đã được nhà đầu tư mua đứt 100%, chúng ta sẽ thấy giá trị của doanh nghiệp cà phê Trung Nguyên với các sản phẩm rang xay, sản phẩm hòa tan đã coa thương hiệu, với thị trường khá lớn trong nước và thị trường xuất khẩu, …mà chỉ ở mức hơn 500 tỷ là quá thấp.

Chắc vì thế ông Vũ có nói trong phiên toàn: Tài sản chỉ là bề nổi, quan trọng là là phần chìm. Có lẽ sự chênh lệnh giữa giá trị thật và giá của tòa định chính là phần chìm mà ông Vũ có nói đến trong tòa.

Chuyện công ty gia đình êm ấm thời gian đầu, lục đục thời gian sau dẫn tới nguy cơ rủi ro về phân chia tài sản thực tế rất dễ xảy ra. Theo ông, có bài học nào rút ra trong trường hợp của Trung Nguyên cho các công ty, tập đoàn gia đình khác để tránh dẵm vào vết xe đổ không?

Theo thông tin từ những người đã từng làm cho cà phê Trung Nguyên, và theo một số phân tích công tâm, thì cả ông Vũ và bà Thảo đều có tài, và đều có công sức đối với sự phát triển của cà phê Trung Nguyên trong thời gian đầu.

Thế nhưng khi đã phát triến lớn thì việc 1 doanh nghiệp có cùng lúc 2,3 lãnh đạo không còn phù hợp. Hầu hết, chắc là 99%, các doanh nghiệp sẽ tự "lắc", tự vận động để tìm ra một thủ lĩnh duy nhất. Những đồng lãnh đạo khác sẽ nhường quyền thủ lĩnh, hoặc ra đi.Hai phong cách quản lý khác hẳn nhau, nhưng họ đã hòa hợp bổ sung cho nhau rất tốt trong thời gian đầu. Đó là điều cần thiết cho thời gian ban đầu: khởi nghiệp, vượt khó và phát triển vừa phải. Khi đó các nhân vật chủ chốt, các đồng sáng lập có thể hòa hợp và chia nhau quyền lãnh đạo theo lãnh vực chuyên môn, theo công việc hoặc thậm chí theo thời gian.

Điều đáng tiếc đối với cà phê Trung Nguyên là họ đã kéo dài thời gian đồng lãnh đạo quá lâu. Đến khi doanh nghiệp quá lớn, thì họ mới nhận ra rằng họ đã quá khác nhau về tầm nhìn, về chiến lược, về cách quản lý. Và sự khác nhau này đã dẫn đến bài học quá lớn ngày hôm nay.

Trong thâm tâm, dù lý bên này, tình bên kia, nhiều người trong đó có tôi vẫn mong họ sực tỉnh và có một cái kết êm đẹp hơn.