Bộ trưởng Elon Musk muốn cắt giảm 2.000 tỷ USD chi tiêu, liệu điều đó có khả thi?

Tổng thống đắc cử Donald Trump đã tuyên bố sẽ cắt giảm chi tiêu lãng phí của chính phủ, sa thải những người mà ông coi là “quan chức bất hảo” và cải tổ các cơ quan liên bang sau khi ông trở lại nắm quyền. Và Elon Musk được kỳ vọng có thể giúp đạt mục tiêu đó.

Theo The New York Times, việc cắt giảm ngân sách và cắt giảm đáng kể lực lượng lao động liên bang là một nhiệm vụ khó khăn. Ví dụ, có thể sẽ cần phải cắt giảm các chương trình hỗ trợ người cao tuổi ở Mỹ và cắt giảm nguồn lực tại các cơ quan hỗ trợ quốc phòng và an ninh của quốc gia.

Mới đây, ông Trump đã tuyển dụng hai người ủng hộ trung thành trong chiến dịch tranh cử để giúp ông tìm cách chia nhỏ ngân sách: Elon Musk, người giàu nhất thế giới và Vivek Ramaswamy, một cựu giám đốc điều hành dược phẩm từng là đối thủ của ông Trump trong cuộc đua giành đề cử ứng viên tổng thống của đảng Cộng hòa. Ông Trump cho biết hai người này sẽ lãnh đạo Bộ Hiệu quả Chính phủ, qua đó thúc đẩy "sự thay đổi mạnh mẽ".

Ông Trump chưa đặt ra con số mà ông muốn ủy ban cắt giảm khỏi ngân sách liên bang. Elon Musk thì có.

Sau khi ông Trump hứa trong chiến dịch tranh cử sẽ chọn ông Musk làm người đứng đầu bộ hiệu quả chính phủ, doanh nhân này cho biết họ có thể cắt giảm "ít nhất 2 nghìn tỷ USD" từ ngân sách liên bang trị giá 6,75 nghìn tỷ đô la, mà không cung cấp nhiều chi tiết về cách thực hiện. Ông Musk cũng cho biết hơn 400 cơ quan liên bang nên được cắt giảm xuống còn 99 hoặc ít hơn, mặc dù việc cắt giảm mạnh số lượng cơ quan sẽ cần sự chấp thuận của quốc hội.

Để thừa nhận thách thức lớn mà điều này đặt ra, ông Trump cho biết nỗ lực mới có thể là "dự án Manhattan của thời đại chúng ta" — so sánh với các nguồn lực được đưa vào phát triển chương trình vũ khí nguyên tử của Mỹ trong Thế chiến II.

"Để xóa bỏ một phần ba chính phủ, chúng ta sẽ phải xóa bỏ đáng kể toàn bộ các chức năng của chính phủ liên bang", Brian Riedl, thành viên cấp cao tại Viện Manhattan thiên hữu cho biết. "Chính phủ sẽ phải cắt giảm đáng kể các chương trình như An sinh xã hội, Medicare, quốc phòng và cựu chiến binh. Điều đó sẽ không xảy ra".

Sharon Parrott, chủ tịch của Trung tâm Ngân sách và Ưu tiên Chính sách thiên tả, cho biết bà lo ngại rằng mục đích của nỗ lực này không phải là đạt được mục tiêu cắt 2 nghìn tỷ USD của ông Musk, mà là thay đổi các điều khoản trong cuộc tranh luận về ngân sách của Washington. Bà cho biết ông Musk có thể khiến Quốc hội phá hủy các khoản ưu tiên như chi tiêu cho giáo dục, bằng cách dán nhãn chúng là “lãng phí”.

Bà Parrott cho biết: "Bất kỳ nỗ lực nào nhằm tô vẽ chính phủ là tràn lan lãng phí, kém hiệu quả và không quan trọng đều có thể được sử dụng theo những cách rất có hại".

Liệu ông Trump có thể thách thức Quốc hội và từ chối chi trả cho những thứ mà ông cho là lãng phí không?

Theo luật thì không.

Thông thường, vai trò của tổng thống trong quá trình lập ngân sách là đề xuất ngân sách, sau đó chờ Quốc hội quyết định chi tiêu những gì. Một luật năm 1974 hạn chế tổng thống có quyền từ chối chi tiền sau khi Quốc hội đã phân bổ. Tổng thống chỉ có thể từ chối chi tiền nếu chính Quốc hội chấp thuận.

Nhưng theo báo cáo, ông Trump đã cân nhắc từ chối chi tiền bất chấp luật nêu trên. Một số đồng minh của ông Trump cho rằng luật năm 1974 là vi hiến. Vì vậy, ông Trump có thể thách thức Quốc hội, với niềm tin rằng ông sẽ thắng kiện tại tòa án.

Liệu chính quyền có thể cắt giảm lực lượng lao động liên bang không?

Theo dữ liệu mới nhất từ Văn phòng Quản lý Nhân sự, chính phủ liên bang sử dụng khoảng 2,3 triệu người lao động trên khắp cả nước. Khoảng 85 phần trăm những nhân viên này sống bên ngoài khu vực đô thị Washington.

Việc sa thải hàng nghìn nhân viên có nguy cơ làm suy yếu các chức năng quan trọng của chính phủ, chẳng hạn như ngăn máy bay va chạm và ngăn lưới điện bị mất điện. Ông Trump cũng có thể thấy khó có thể cắt giảm mạnh lực lượng lao động liên bang mà không cắt giảm nguồn lực tại các cơ quan hỗ trợ quốc phòng và an ninh quốc gia.

Hơn 60% người lao động liên bang được tuyển dụng bởi các Bộ Quốc phòng, Cựu chiến binh và An ninh Nội địa, bao gồm cả kiểm soát biên giới, bản thân khoản này cũng là ưu tiên hàng đầu của ông Trump. Bộ Quốc phòng chiếm tỷ lệ lớn nhất, sử dụng khoảng 34% lực lượng lao động. Bộ Cựu chiến binh sử dụng 21%.

Ngay cả khi ông Trump có thể đóng cửa Bộ Giáo dục, điều đó cũng không tạo ra tác động lớn. Theo dữ liệu của Văn phòng Quản lý Nhân sự, bộ này chỉ sử dụng 0,2% tổng số nhân viên dân sự liên bang.

Lực lượng lao động liên bang không tăng đáng kể trong vài thập kỷ qua, trong khi tổng dân số Mỹ đã tăng nhiều. Theo phân tích từ Đối tác vì Dịch vụ Công - một tổ chức phi đảng phái, vào năm 1945, lực lượng lao động dân sự chiếm khoảng 2,5% toàn bộ dân số. Vào năm 2023, con số đó là khoảng 0,6%.

Donald F. Kettl, cựu hiệu trưởng Trường Chính sách Công của Đại học Maryland, cho biết một phần là do chính phủ liên bang đã dựa nhiều hơn vào các nhà thầu trong những năm qua.

Chính phủ chi bao nhiêu cho nhân viên liên bang?

Trong năm tài chính 2023, chính phủ liên bang Mỹ đã chi hơn 358 tỷ USD tiền lương và phúc lợi cho công chức trong nhánh hành pháp.

Chính phủ cũng chi hàng tỷ USD cho các hợp đồng với các công ty và tổ chức bên ngoài mỗi năm. Trong năm tài chính 2023, chính phủ liên bang đã cam kết khoảng 759 tỷ USD cho các hợp đồng dịch vụ và sản phẩm, theo phân tích của Văn phòng Trách nhiệm Giải trình của Chính phủ Mỹ.

Số tiền chi cho các hợp đồng đã tăng đều theo thời gian. Ví dụ, vào năm 2013, chính phủ liên bang đã chi 476,2 tỷ USD cho hàng hóa và dịch vụ từ các nhà thầu, theo dữ liệu từ Văn phòng Quản lý và Ngân sách.

Có thể có những khoản để ông Trump và ủy ban cắt giảm lực lượng lao động, nhưng những thách thức đi kèm với việc thu hẹp quy mô có thể khiến việc tiết kiệm đáng kể trở nên khó khăn.

"Mặc dù có thể tiết kiệm được bằng cách cắt giảm nhân viên chính phủ, nhưng số tiền đó sẽ không đáng kể để tạo ra nhiều ‘vết lõm’ trong thâm hụt ngân sách", ông Riedl cho biết.

Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng chính phủ Mỹ đã liên tục tìm cách cắt giảm quy mô và chi phí nhưng đều không đạt được hiệu quả đáng kể.

Ngay từ thời Theodore Roosevelt, các tổng thống đã thành lập các ủy ban để tinh giản chính quyền liên bang. Vào những năm 1980, Tổng thống Mỹ Reagan đã giao nhiệm vụ này cho doanh nhân J. Peter Grace, người đã đề xuất 2.478 cải cách. Vào những năm 1990, Phó Tổng thống Al Gore đã lãnh đạo một "quan hệ đối tác quốc gia để tái tạo chính quyền", trong đó đề xuất loại bỏ 250.000 nhà quản lý cấp trung khỏi nhánh hành pháp.

Cả hai nỗ lực đều tạo ra một số cắt giảm thực tế trong chính quyền, nhưng không đạt được tham vọng lớn nhất của họ.

"Những thay đổi cơ bản cần phải được thực hiện thông qua Quốc hội", Tom Schatz, người đứng đầu tổ chức phi lợi nhuận giám sát ngân sách Citizens Against Government Waste, cho biết. "Mỗi chương trình đều có một khu vực bầu cử. Và nhóm cử tri ủng hộ việc chi tiền luôn mạnh hơn nhóm muốn cắt giảm chi tiêu”.

Tất Đạt